Ved ein del faste uttrykk og grupper av ord er det ikkje alltid lett å vite om vi skal skrive dei som eitt ord eller fleire ord. Dette må vi øve på!

Tips

• Dersom du les orda høgt for deg sjølv, kan du som regel finne ut om dei skal skrivast i eitt eller to ord. Døme: våt mark – våtmark, ferdig hus – ferdighus, små kaker – småkaker, gammal ost – gammalost.
• Dersom du uttalar eit uttrykk som eitt ord, med trykk berre på det første leddet, skal det skrivast som eitt ord. Dersom du uttalar det som to ord, med likt trykk på begge ledda, skal det skrivast som to ord.
• Ein huskeregel er at uttrykk som begynner på av, for, i, med, om, over, på og til ofte blir skrive i to ord. Døme: på nytt, i morgon og av garde. Det er likevel nokre viktige unntak som du må lære deg. Døme: imellom og iblant. 
• Du kan dessverre ikkje stolte heilt på stavekontrollen, spesielt ved samansette ord. Dersom du er usikker, må du sjekke i ordboka. PS: du får også ordboka som app på telefonen din.

Lær meir om temaet eitt eller fleire ord

• Språkrådet - eitt eller fleire ord
• Korrekturavdelingen - særskriving og sammenskriving
• Ordbøkene

Riktige svar: 1. i staden for 2. ifølge 3. til stades 4. om lag 5. imot 6. annakvar

Ulike målgrupper krev ulike måtar å kommunisere på. Menneske er ulike. Det må òg tekstane våre spegle. Dette kan vi øve på!

Kven skriv du til?

• Ha klart for deg kven du skriv til, og kvifor mottakaren skal få teksten.
• Når du har eit tydeleg bilete av mottakaren, er det lettare å tilpasse teksten til han eller henne.

Vurder kva mottakaren veit frå før, og kva du bør forklare

• Kva føresetnader har lesaren for å forstå teksten? Har mottakaren fått informasjon om saka tidlegare?
• Er temaet komplisert, seier du? Då kan det hende lesaren treng ekstra mykje hjelp. 

Tilpass teksten din til mottakar

• Ta med berre det som er relevant for mottakaren.
• Kva ønskjer/treng mottakaren å vite? Det er ikkje nødvendigvis det same som du ønskjer/treng å vite, eller som du tykkjer er interessant.
• Målet er å fylle hovudet til mottakaren, ikkje å tømme ditt eige.

Det er ikkje alltid så lett å vite korleis vi skal bruke ulike teikn og kva dei faktisk betyr. Vi ser at særleg tankestrek og bindestrek blir forveksla.

• Språkrådet om teiknsetting

Tankestrek og bindestrek

Tankestreken (–) er lengre enn bindestreken (-), og dei har ulik tyding og bruk.

Bruk tankestrek ved:

•  innskot i setninga eller om vi skal tilføye noko –  som eit alternativ til komma
• direkte tale
• tall, tid og rom

Tips: Hald inne følgande tastar på same tid for å lage tankestrek

• Mac: alt og bindestrek
• PC: alt og  0150 (numerisk tastatur)
• Word: ctrl og minusteiknet 

Bindestrek

Hovedregelen er at bindestrek ikkje blir brukt i samansette ord. Det er nokre unntak:

• Ord som startet med forkorting, ein enkelt bokstav eller siffer, skal ha bindestrek. Døme: e-post,  EU-motstandar,  p-pillesalg og A4-format.

• Nokre ord som viser til ein samanheng skal ha bindestrek. Døme: romersk-katolsk, svart-kvitt, tur-retur-billett

• Dei fleste ord som startar med "ikkje" skal ha bindestrek. Døme: ikkje-magnetisert, ikkje-statleg og ikkje-fornybar.

Du kan også bruke bindestrek for å gjere teksten meir lettlest.

• Dersom vi ønsker å unngå å gjenta eit ord, så kan vi markere ordet som er utelatt, med bindestrek. Døme: bestefedre og -mødre, helse- og sosialsektoren, Tana- og Karasjokvassdraget.
• Dersom ordet er svært langt, så kan du dele det opp med hjelp av bindestrek. Døme: sciencefiction-roman.

Riktige svar: 1. 2022–2030 2. 08:00–15:30 3. 75 % 4. pleie- og omsorgseininga  5. Rapporten viser auka forbruk (sjå vedlegg to)

Denne plagsomme sjukdommen smittar lett på offentlege kontor. Har kommunedirektøren først skrive "å føreta ei vurdering", så kan det verke litt knapt å berre skrive "vurdere" etterpå. Det er ikkje direkte feil å bruke bruke substantiv på denne måten, men det er dårleg nynorsk.

Hovudsymtom

• Du skiftar ut verb med substantiv som sluttar på -ing. 
  Døme: Fylkestinget vedtok oppretting av tre stillingar.
  Skriv heller: Fylkestinget vedtok å opprette tre stillingar.
• Du brukar substantiv med noko attåt. Det faktiske verbet blir gjort om til eit substantiv, så må du legge til eit nytt hjelpeverb for å få setninga fullstendig. Dette er unødvendig.
  Døme: Fylkestinget gjorde vedtak om å opprette tre stillingar.
  Skriv heller: Fylkestinget vedtok å opprette tre stillingar.

For at språket skal vere klart og lesarvenleg, er det eit godt råd å velje verbale seiemåtar i staden for substantivtunge konstruksjonar. Dette gjeld særleg i nynorsk, som er eit eit meir verbalt språk enn bokmål. 

"Potetene vart gjorde til gjenstand for langvarig koking" – dette er ikkje klarspråk. Skriv heller "Potetene kokte lenge".

Tips

• Ville du sagt dette høgt?
• La verb vere verb.
• Prøv å unngå verb som sluttar på -ing.

Les meir om substantivsjuka på Språkrådet

Riktige svar: 1. måle 2. drøfta 3.  behandle 4. vurdere

Vi er ikkje perfekte. Nokre ord og bøyingar brukar vi ofte, men er kanskje ikkje klar over at vi skriv dei feil kvar gong. Kanskje denne kvissen kan gjere deg merksam på nokre slike feil.

• Er du i tvil, så slå opp i ordboka.

Noko du kanskje ikkje har tenk over er forskjellen på lenger og lengre. Det eine ordet handlar om lengde og det andre om tid. Eit tips for å vite forskjellen er å sjå til grunnforma, altså lang eller lenge.

• Lang – lengre – lengst (lengde)
• Lenge – lenger – lengst (tid)

Nokre ord er lov å bøye på fleire måtar. Seier du A, så må du seie B. Det betyr at dersom du har vald ei bøyingsform, så må du halde deg til den. Du kan ikkje mikse her!

• Skriv du å bli, så må du skrive blir.
• Skriv du å verte, så må du skrive vert.

Tips:

Ha ordboka lett tilgjengeleg. Last ned appen «ordbøkene» på mobilen, eller merk ordboka som bokmerke i nettlesaren din.

Riktige svar: 1 abonnement 2. fleire møte 3.  å bli – blir 4. lang – lengre – lengst 5. å krevje – krev – kravde – har kravd

1. Ikkje bruk «i forhold til» dersom det ikkje er forhold du snakkar eller skriv om. Uttrykket «i forhold til» betyr i dei fleste tilfelle «samanlikna med». Svært mange brukar det i utide.
2. Meld frå når andre brukar «i forhold til» feil. Sei frå til kollega på ein hyggeleg måte. Påpek at det er mange som irriterer seg over dette uttrykket, og at mange der ute vil juble dersom han/ho sluttar å bruke det.
3. Vis respekt for tradisjonelle preposisjonar og uttrykk. Som regel er det best å bruke ein preposisjon (for, i, om, på osv.), «når det gjeld» eller «med tanke på». Nokre gonger må du formulere deg annleis. Det kostar litt, men du vil bli opplevd som ein betre skribent eller talar.
4. Ver rusta mot forholdismen, sjølv i korte tekstar og i tale. Husk at uvaner spreier seg.
5. Lytt til erfarne språkfolk. Desse orda irriterer språkfolket 
6. Husk at du ikkje er aleine. Det er mange andre som strevar, og det er mange andre som irriterer seg.
7. Snu i tide. Det er ingen skam å bruke ein preposisjon :) 
8. Spar på kruttet, men slå alarm om nødvendig. Du kan for eksempel kjøpe et sykkelhorn og klem i veg kvar gong nokon seie «i forhold til».

Svar: 1. om denne saka 2: for dette problemet 3. på grunn av kalvinga 4. vi har fleire varsel 5. det er viktig å følgje fjellvettreglane

Faguttrykk kan gjere tekstar vanskelege å forstå. Samstundes er faguttrykka heilt nødvendige for å sikre presis kommunikasjon mellom fagfolk.

Gode ordforklaringar kan løyse problemet. Du kan forklare eit faguttrykk første gang du bruker det, eller lage ei ordliste som er lett tilgjengeleg. Bruk konkrete, presise og kjente ord der du kan.

Tips frå Språkrådet:

• Nokre faguttrykk har ein folkeleg eller sjølvforklarande «tvilling» som du kan bruke i staden. Denne «tvillingen» kan ein kalle ein dublett. Døme: bruk betennelse i staden for inflammasjon, bruk medfødt i staden for kongenital Du kan også leggje til faguttrykket i parentes etter dubletten: halsbetennelse (tonsillitt).
• Sett inn definisjon eller forklaring i teksten der du nyttar faguttrykket. Døme: Før operasjonen fører vi eit såkalla PVK (perifert venekateter) gjennom huda di og inn i ei blodåre. Eit PVK er ein plastslange som gjer at du kan få medisin og væske rett i blodåra.
• Dersom det finst eigne fagordlister på nettet eller i tekstdokumentet, kan du vise til forklaringane der. Døme: Datatilsynet si ordliste , Domstoladministrasjonen si ordliste

Skriv du saker som skal til politisk behandling?

Klarspråk er viktig for demokratiet. Når folk skjønar kva dei skal meine noko om, meiner dei gjerne også noko. På den måten vil klart språk i politiske saksframlegg bidra til medverknad og deltaking i demokratiet.

• Sjå Sunnfjord kommune sine skriveråd for saksframlegg

Sjå film om Egil som har søkt barnehageplass

Svar: 1. Dagbot eller veksande bot 2.  Få maten levert på døra 3. Annonsering med høyring

Er du av og til i stuss på om du skal skrive kommunedirektør eller Kommunedirektør? Begge deler er rett, men til ulik bruk. Sjå nokre tips for kva tid det er rett å bruke stor eller liten forbokstav.

Offentelege institusjonar og etatar

• Statlege og kommunale institusjonar og etatar som har fleire ord skal berre ha stor forbokstav i første ord. Døme: Sunnfjord kommunestyre og Norsk rikskringkasting
• Private bedrifter vel sjølv korleis dei vil skrive sine bedriftsnamn og produktnamn. Her må du sjekke korleis bedrifta skriv namnet sitt, då det er dei som her fasiten på det. Døme: Naustdal Dampbakeri og iPhone.

Titel og stilling

• Det er liten forbokstav i titel og stilling. Døme: saksbehandlar, kommunalsjef og assistent.
• Stor forbokstav når det er tale om institusjonen, liten når det er tale om personen. Døme: Eg sendte saka mi til Riksmeklaren (institusjon). Eg inviterte riksmeklaren (person) på lunsj.

Lover, forskrifter, traktater, konvensjoner og avtaler

• Liten forbokstav i nemning av lover, forskrifter, traktater, konvensjoner og avtaler. Døme: arbeidsmiljølova og barnevernskonvensjonen. Unntak: Grunnlova og lover der første leddet er eit stadnamn, som Svalbardlova og Warszawapakta.

Bestemt geografisk område

• Namn der første ord markerer eit bestemt geografisk område skal normalt ha stor forbokstav. Om det er to ledd, så skal begge ha stor forbokstav. Døme: Nord-Norge og Vestlandet (landsdel). Himmelretningar skal derimot alltid ha liten forbokstav.

Kolon

Stor forbokstav etter kolon når det kjem ei heilsetning, elles liten.
Døme:

• Hovudet er fylt av forvirra tankar: Er Elvis Presley i live? Finst det romvesen?
• Dette hadde ho med på festen: øl, potetgull og ei ordbok.

Sjå språkrådet for fleire tips om bruk av stor eller liten forbokstav

​Svar: 1. Statsforvaltaren (institusjon) 2. kommunelova 3.  Kommunal- og distriktsdepartementet 4. sørlandet er feil (skal ha stor S)

Punktliste er nyttig når vi skal nå ut med viktig informasjon, særleg når vi ramsar opp mange og lange ledd. Sunnfjord kommune sin profil, så nyttar vi rund svart kule. Men kva tid skal det vere kolon, liten forbokstav og punktum?

Kolon

Du skal bruke kolon om du i innleiinga viser at det kjem ei oppramsing. Til dømes ord som «dette», «desse» eller «følgande». Du skal ikkje bruke kolon dersom punktet er eit naturleg framhald av innleiinga. Altså, om du kan flytte kulepunkta bak innleiinga og det blir ei naturleg setning.

Når punktet er ei heilsetning

Før eksamen er det mykje praktisk som må ordnast:

• Dei fagansvarlege har ansvar for å lage eksamensoppgåvene.
• Instituttadministrasjonen skal syte for å skaffe eksamensvakter.

Her er punkta heile setningar. Derfor skal det vere stor forbokstav i det første ordet og punktum sist i kvart punkt. Dersom punktet ikkje er ei fullstending setning, så brukar du liten forbokstav og ikkje punktum eller komma.

Tips:

• Sjekk at kvart punkt passar med innleiinga.
• Punktlista blir meir oversiktleg når det er same form og struktur i alle punkta.

Sjå Språkrådet for meir om punktlister

Rett svar: 1. Desse reglane gjeld: 2. Du må skru på alarmen før klokka 23.00. 

Bruk så få forkortingar som mogleg, og bruk dei rett. Om du nyttar forkortingar som ikkje er offisielle, så vil heller ikkje omsettingsprogram som Google translate forstå forkortinga.

Veit du kva evt. betyr? Mange trur det betyr eventuelt, men er faktisk forkorting for etter vår tidsrekning eller etter kristus.

Reglar

• Bruk berre forkortingar når du reknar med at lesaren forstår. Om du skal bruke fagspesifikke forkortingar, så må du forklare første gong du bruker dei.
• Hovudregelen er at forkortingar skal ha punktum.
• Det skal ikkje vere punktum i initialord (NRK) og forkorting for mynt (kr), mål (cm) og vekt (kg).
• Bruk bindestrek om du skal sette saman ei forkorting (tv-program).

Sjå overskit over offesielle forkortingar

Forkorting i lovtitlar

Det er ingen offisiell liste over forkorting på lovtitlar. Du må alltid gå inn på lova, for å sjekke.

Svar: 1. et. er forkorting for etasje 2. jf. er forkorting for jamfør 3. m utan punktum er forkorting for meter 4.  e-post med bindestrek

​Kan du bruke ord på -heit i nynorsk? Ja, av og til. Men ofte er det betre å nytte andre ord eller skrive om.

Råd for omskriving

Kutt -het og erstatt endinga med eit substantiv:

Hugs at -heit-ord er hokjønnsord i nynorsk:

ei nyheit – nyheita – nyheiter – nyheitene

• Ord som i nynorsk har etterstavingane -dom, -leik og -skap i allmenn bruk, får normalt ikkje ei form med -heit i tillegg Døme: tryggleik, fridom, kjærleik, likskap.

Er du usikker? Slå opp i ordboka 

​

Svar: 1. Skriv tryggleik 2. Skriv vanskar 3. fridom 4. likskap

Den norske skrivemåten for datoar har rekkefølga dag-månad-år. Klokkeslett skriv vi med punktum mellom timar og minutt. Når det gjeld telefonnummer, følger vi Post- og teletilsynet sine offisielle skrivereglar for telefonnummer.

Datoar

• 04.03.2018 (brev og dokument)
• 4. mars 2018 (i løpande tekst)

Klokkeslett

Bruk tankestrek (–) mellom tidspunkt, ikkje bindestrek (-). Då skal det ikkje vere mellomrom før og etter tankestreken: 

• Kl. 09.30–10.30

Dersom du skriv frå eit tidspunkt må du også ha med til eit tidspunkt: 

• Frå kl. 09.30 til kl. 10.30 

Telefonnummer skriv vi med to og to siffer. Døme: 57 72 20 00

Bokstav eller siffer
Ein god tommelfingerregel er at vi skriv tala med bokstavar opp til og med tolv i vanleg tekst. Du kan skrive tal under tolv med siffer når du vil vere særleg tydeleg, til dømes ved prosent. I tekstar med mykje tal, der tala er hovudsaka, bør vi vanlegvis skrive alle tala med siffer. Innanfor same setning eller avsnitt bør vi vere konsekvente og velje enten siffer eller bokstavar. Døme: Dei var 4, 8 og 32 år gamle.

• Skriv kroner fullt ut etter beløpet, ikkje kr.
• Bruk mellomrom ved tusen – 500 000 (ikkje punktum)
• Ved store beløp, skriv 1,2 mill. kroner (bruk ein desimal og punktum etter mill.)
• Ikkje bruk komma og bindestrek 100,- til slutt i beløpet (for øre)

Store tal
Store tal ordnar vi i grupper på tre og tre siffer. Det skal ikkje vere punktum.

• 22 000 innbyggarar
• 6 500 100 kroner 
• 4 345 personar. Du kan òg skrive det slik 4345

 Språkrådet om tai, tid og dato 

Språkkviss